Поюз Сабака

Поюз Сабака

Хостинг сайта временно приостановлен

Если вы владелец данного ресурса, то для возобновления работы сайта вам необходимо продлить действие услуги хостинга.

В случае, если приостановка работы сайта вызвана нарушением условий Договора на абонентское обслуживание, то для возобновления работы вам необходимо обратиться в Службу поддержки. Мы будем рады вам помочь!

Если вы уверены, что это недоразумение или ошибка, напишите в Службу поддержки
В письме не забудьте указать ссылку на страницу.

Хостинг сайта временно приостановлен

Поюз Сабака

Арсен Эралиев — борец и капитан
#Success_Story_Kg
Арсен Эралиев заслужил огромную любовь у болельщиков. Даже в случае поражения поклонники спортивного таланта этого борца поддерживают его аплодисментами и одобрительными выкриками. Потому что Арсен отчаянно борется за победу в каждом, даже незначительном поединке. Зрители понимают этои по достоинству оценивают.
Показать полностью…

На экзамен без формы
В родном селе Арсена Эралиева работала только одна спортивная секция — по спортивной борьбе, но ему другие и не требовались. Здесь, наверно, сыграли свою роль гены. Папа Арсена — Кадырбай — в свое время успешно занимался вольной борьбой, побеждал на чемпионатах республики и многих престижных турнирах, вот и младший Эралиев двинул в секцию греко–римской борьбы.
Первым тренером Арсена был Камбар Исмаилов. На таких наставниках, как он, держится спорт Кыргызстана: упорно воспитывает юные борцовские дарования в тесном сельском спортзале и страшно гордится, когда его ученики становятся победителями чемпионатов мира и Азии.
Камбар Исмаилов сразу увидел в Арсене талантливого спортсмена. В принципе мальчишки все одинаковые в этом возрасте: юркие, подвижные, но 10–летний Арсен отличался упорством и способностью брать на вооружение советы тренера.
Уже через три месяца после начала занятий греко–римской борьбой пацан принял участие в детских районных соревнованиях и завоевал первое место. Как сейчас говорит Эралиев, налетал на соперников ураганом и сметал их с ковра. А вот на областном детском турнире сплоховал, не попал даже в призеры. После долго сидел в опустевшем зале, и горькие слезы текли по мальчишеским щекам. Уже тогда Арсен Эралиев стал понимать, что спорт не только сила, но и бесконечные тренировки, упорство и настойчивость. Чтобы развивать спортивный талант, Арсену необходимо было поехать в Бишкек в Республиканское училище олимпийского резерва.
Боялся ли он уезжать из дома в большой и незнакомый город? Ничуть! Дело в том, что в эти годы весь Кыргызстан восхищался успехами борца греко–римского стиля, уроженца Бакай–Атинского района Каната Бегалиева. Что там какие–то незнакомые олимпийские чемпионы, главное, земляк уверенно штурмует борцовский олимп. Вот местные мальчишки все как один и мечтали повторить его победные шаги.
И здесь Арсену Эралиеву опять повезло. На вступительном экзамене в училище его тестировал один из лучших специалистов греко–римской борьбы республики Мейрамбек Ахметов, который вывел в мир большого спорта Каныбека Жолчубекова, Динарбека Дамирбека уулу и Каната Бегалиева.
В училище олимпийского резерва для этого абитуриента не смогли подобрать подходящего по весовой категории спарринг–партнера. Все были значительно тяжелее его. Но Арсен вступил в схватку с одним из них и уверенно победил. Мейрамбек Ахметов смеялся, глядя на отчаянное пыхтение паренька из Таласской области, но оценил способности, упорство, смелость и принял его в свою секцию.
Кстати, на вступительные экзамены юный абитуриент пришел без борцовки, ее у пацана просто не было. Но через несколько дней тренер принес для новенького ученика спортивную форму.

Золотое каДЕТСТВО
Рассказать о первых тренировках мальчишки не просто. Как понять — осознанно он выполнял все тренерские задания Мейрамбека Ахметова или для него это была игра, детская забава? Впрочем, нередко бывает, что и зеленые пацаны могут ставить перед собой серьезные цели, а потом достигать их.
Арсен поражал Мейрамбека Ахметова работоспособостью. Тренер только давал задание, а Арсен уже спешил его выполнить первым. Если же не все сразу получалось, мальчишка оставался после тренировок для закрепления нового материала. И эту черту характера Эралиева — старательность — не мог не отметить наставник.
Свою первую серьезную победу Арсен помнит до сих пор. На республиканском турнире среди кадетов он победил известного юного борца Алексея Ялому. Никто из специалистов греко–римской борьбы не ожидал такого исхода. Тогда–то Эралиев и получил пропуск в сборную кадетов.
Первую золотую медаль на чемпионате страны среди своих сверстников он завоевал в 2020 году. “Одно дело — выступать на некрупных соревнованиях, — вспоминает Эралиев, — и совсем другое — на глазах у сотен болельщиков. Волновался жутко, но в самые решающие минуты поединка смог взять себя в руки и преподнести неприятный сюрприз соперникам.
Как ждал Арсен свой первый выезд за границу, словами не передать. Ведь он, как чемпион страны, был включен в сборную кадетов, которая должна была принять участие в чемпионате Азии. Но сборная осталась дома. У Госагентства по спорту не нашлось денег на эту поездку. Мальчишки тогда даже не обиделись, а просто не поняли: как такое могло произойти?!
Следующие два года стали для Арсена Эралиева фартовыми. В 2020–м он завоевал “золото” чемпионата Азии. В финале в эффектном агрессивном стиле выиграл у действовавшего на тот момент чемпиона Азии казахстанского кадета.
В 2020–м Эралиев повторил свой успех, выиграв у мощного иранца. А вот на кадетском чемпионате мира довольствовался только третьим местом. Не рассчитал немного свои силы и уступил сопернику из Ирана, зато в поединке за “бронзу” против борца из США был неудержим.

Огни и сумрак олимпиад
2020 год. Эралиев уже несколько лет во взрослой сборной, но удача упрямо отворачивается от него. Порой приходило отчаяние, но парня успокаивали бывший тренер сборной Эмиль Алыкулов и любимый наставник Мейрамбек Ахметов: переход во взрослый спорт безболезненным не бывает, но честолюбивого борца эти слова не успокаивают. Заглушая злость на самого себя, Эралиев начинает тренироваться с удвоенной энергией и добивается желаемого — на чемпионате Азии в Ташкенте завоевывает золотую медаль. Однако он просто бредит мечтой попасть на Олимпиаду. Но и эта цель оказалась труднодостижимой: проигран один лицензионный турнир, второй, и лишь на последнем в Финляндии Арсен смог получить заветную путевку в Лондон–2020.
. О выступлении на туманном Альбионе Эралиев вспоминать не любит. Он в тот год три раза сгонял лишний вес, что чревато не только физической, но и моральной усталостью, и в результате, как говорит борец, для выступления на Олимпиаде не осталось пороху. Да и соперники ему достались — не позавидуешь. Один четырехкратный чемпион мира из Ирана чего стоил.
И вновь Арсену Эралиеву пришлось собрать волю в кулак и готовиться уже к следующей Олимпиаде, в Бразилии. В 2020 году на чемпионате мира в Лас– Вегасе он единственный из всей сборной Кыргызстана по греко–римской борьбе завоевал олимпийскую лицензию. С одной стороны, это был успех, а с другой — пятое место хорошим результатом назвать было нельзя. Поклонники Арсена Эралиева целый год пребывали в тревожном ожидании: сможет ли их любимец достойно выступить в Бразилии?
Перед Играми в Рио Эралиева избрали капитаном нашей олимпийской дружины. Выбор был сделан верный. Члены сборной знали: кроме того, что Эралиев настоящий боец, он и в жизни надежный человек, с которого хочется брать пример.
. Первым соперником Арсена на борцовских коврах Рио–де–Жанейро стал бразилец Исмаэль Бореро. На сегодняшний день это самый мощный и технически отлично подготовленный единоборец, и потому он уверенно победил кыргызстанца. (Бразилец, кстати, стал олимпийским чемпионом.) Эралиев проиграл, но в утешительной схватке победил китайца Ван Луминя. Казалось, появился реальный шанс зацепиться за “бронзу”, но в схватке за третье место потерпел поражение от спортсмена из Узбекистана Эльмурата Тасмурадова.
Арсена Эралиева (как и его товарищей по команде) никто особо не критиковал за пятое место. Понимали: в Олимпийских играх принимают участие самые сильные спортсмены и стать среди них пятым — не так уж плохо. И все же после возвращения домой капитан олимпийской сборной Кыргызстана Арсен Эралиев попросил у кыргызстанцев прощения.

До встречи в Токио–2020
После Олимпиады в Бразилии он долго залечивал травмы, потом отдыхал с семьей и лишь пару недель назад приступил к тренировкам. Через четыре года Эралиеву будет 30 лет, но он твердо верит, что третьи для него Игры будут удачными: “Я проделал серьезную работу над ошибками, — сказал он корреспонденту “Вечернего Бишкека”, — через четыре года стану еще более опытным спортсменом. А 30 лет в нашем виде спорта — ерунда. Я знаю многих борцов, которые именно в этом возрасте и добивались больших побед”.
Ну а если Арсену все же не суждено будет стать олимпийским чемпионом, не беда. Спортсмен уверен: сын Эльмурза обязательно пойдет по его стопам, и, быть может, младшему Эралиеву улыбнется удача.

Визитная карточка
Родился в 1990 году в селе Озгоруш Бакай–Атинского района Таласской области. Греко–римской борьбой стал заниматься в 10 лет у тренера Камбара Исмаилова. Через три года поступил в Республиканское училище олимпийского резерва имени Шералы Сыдыкова в группу подготовки заслуженного тренера республики Мейрамбека Ахметова. Сейчас тренируется под руководством главного тренера сборной Кыргызстана Канатбека Бегалиева.
Стал двукратным чемпионом Азии среди молодежи, серебряным и бронзовым чемпионом мира среди молодежи. В 2020 году завоевал золотую медаль на чемпионате Азии среди взрослых, в 2020 и 2020 годах — бронзовый призер чемпионатов Азии. Участник олимпиад 2020 и 2020 годов. Мастер спорта международного класса. Перед Олимпийскими играми в Бразилии был избран капитаном сборной нашей страны.

До встречи в Токио–2020
После Олимпиады в Бразилии он долго залечивал травмы, потом отдыхал с семьей и лишь пару недель назад приступил к тренировкам. Через четыре года Эралиеву будет 30 лет, но он твердо верит, что третьи для него Игры будут удачными: “Я проделал серьезную работу над ошибками, — сказал он корреспонденту “Вечернего Бишкека”, — через четыре года стану еще более опытным спортсменом. А 30 лет в нашем виде спорта — ерунда. Я знаю многих борцов, которые именно в этом возрасте и добивались больших побед”.
Ну а если Арсену все же не суждено будет стать олимпийским чемпионом, не беда. Спортсмен уверен: сын Эльмурза обязательно пойдет по его стопам, и, быть может, младшему Эралиеву улыбнется удача.

Чым-Коргондон качпайм!

Менин кичи мекеним, туулуп-өскөн айылым—Чым-Коргон. Атам- апамдын, бир туугандарымдын, өзүмдүн алгачкы изим түшкөн аялуу айылым. Аны айрымдар ар кандай жаман нерсеге жабыштырып, көбүнчө акылынан айныгандардын уюгуна окшоштуруп, “чымкоргон” деп келекелеп келишкенин тээ бала чагымдан эле угам.

Кечээ жакында “Чым-Коргондон качуу” -“Побег из Чым-Коргона” аттуу кинокомедия да жаратып жатышыптыр деп айылдаштарым чуру-чуу түшүп, Маданият, маалымат жана туризм министрлигине чейин келишиптир.

Ал кинокомедия али экранга чыга элек, бирок аты эле айтып тургандай, ооруканадан качып чыккан адамдар аралашкан окуя тууралуу болору сезилип турат. Айылдаштарымдын чуру-чуу түшкөнү, балким башкаларга өөн учурашы ыктымал. Бүтүндөй айылдын жашооочулары ал жакта оорукана жайгашып калганы үчүн гана айныган, акыл-эси ордунда эмес киши катары көрүнөрү кой оозунан чөп албаган айылдаштарымдын бир далайынын сабырын сындырыптыр.

Кинокомедия жаратуучулар аны “Чым-Коргондон качуу” деп атасак эле, кинобуз эл оозуна алынып кетет дешсе керек. Бирок кино көрсөтүлө электе эле жердештеримдин сезимин козутуптур.

Андай, сезимди козутуу илгертен эле келатат. Бойго жеткен айылдагы кыздар күйөөгө чыгар кезде “Токмоктонмун, Быстровкаданмын” деп, “ачуу басарга” келээр кудаларды жер таптырбай, убара кылышчу деп укчубуз. Алыска күйөөгө кеткен айрымдарын «чымкоргон» деп кордогондорун кулагыбыз чалчу.

Мектепти бүтүрүп, университетке тапшырып жатканда окутуучу мени “Бул кыз Чым-Коргондон болот экен, жооп берип жатканын карасан?!” деп шыбырашып айткан. Мектепти Чым-Коргондон аяктап келсе, айныган балдардын мектебин бүтүрсө, соо эле көрүнөт го деген кыязда.

Өткөн кылымдын 70-80-жылдары көпчүлүк эл алыс-жакынга көп чыкпаган, интернет байланышы болбогон убакта билбестиктен ошондой ой жүгүртүшү мүмкүн эле. Ал эми XXI кылым келип, космостун, маалыматтык технологиянын өркүндөгөн учурунда “Чым-Коргондон качуу” деп бүтүндөй айылдын жашоочуларынын сезимин козутуп, шылдыңга, күлкүгө айлантуунун өзү бери дегенде адепсиздик болуп калар.

Чым-Коргон кандай кыштак экенин жана андан кимдер чыкканын учкай айта кетейин. Айылыбыз Чүй суусун бойлото, Казак тоо менен Кыргыз тоонун ортосунда жайгашкан кыргыздын кыштагы. Жаз алды менен Чүй суусун бойлой тоого чыгып, биз “Казак тоо” деп атаган тоодон түсу бир башкача, сары, мала кызыл мандалак, ышкын терип, булагынан суу ичип, бир сергичү экенбиз.

Жай алды менен Таарылган, Окторкой жайлоосуна барып, тиш какшаткан көк кашка суусунан шимирип, чоң апабыздын казанда бышкан каттама, каламасын бышырганга отун терип, жамгыр жааса деле кубалашып ойноп, качып, эстен кеткис балалык кезди өткөрдүк.

Каникулга чыкканда деле мектепке барып окугум келе берчү. Анткени мындагы агай-эжейлерибиз менен катар башка жактардан келген Геннадий Павлович Зинкин, Степан Самсонович Башлаев, Алгадай Абелов, Эркинбек Эшимбеков, өзүбүздөн Алымбай Бейшеев, менин ата-энем Баке Абдрахманов менен Гүлбайра Ниязова жана Бурул Бейшекеева, Бухгалча Якупова ж.б. көптөгөн педагогдор бизди билимге сугарды.

Бир ирет дене тарбия сабагынан чолок шымдын ичинен калың-панталон кийип алган экенмин. Бой тартып келаткан кыз уялат деп, өзүмө айтпай, “андай кийбесинчи” деп апама айтыптыр. Андай, Степан Самсоновичке окшогон мугалимдер тууралуу анын колунан окуган ар бир окуучу өз мисалын айтып берээр.

Абелов агайдан Карл Маркстын “Капиталын” казып, “факзандан” (факультативдик сабак) калбай, олуттуу болуп, Оуэн менен Фурьени окуган баёо кезибиз ошол айылда калды! «Европада бир караан жүрөт. Ал —коммунизмдин карааны» деп эсте бекем сактап калганбыз. Айтылуу Тата Уландын таятасы Тата Карымбаев адабият сабагынан берип, бизди көркөм дүйнөгө жетелеп, эстетикага сугарды.

Айтор мектептеги мугалимдердин көбүн эстегенде, жүрөгүм эзилип, көзүмө жаш келет. Эх, алар кандай психолог, билимдүү, эмгекчил адамдар эле!

Университетте окуганда окутуучу сабакка жооп бере албагандарды “Сен, эмне Чым-Коргондонсуңбу?” десе, айылыбызда республикага, СССРге белгилүү психо-неврологиялык оорукана жайгашкандыктан, айылдыктарым акылынан айныган адамдар деп кабылданарын даана түшүндүм.

Бирок айылыбыз менен жалпыбыз сыймыктанып келебиз. жеке өзүмду айтсам, мен Чым-Коргондон эч жакка качпайм! Анда-мында барганым менен, ар убак эсимде, мага асыл, кымбат көрүңөт.

Психо-неврологиялык ооруканада иштегендер Кыргызстандан эле эмес, Советтер Союзунун ар жагынан келген мандемдүү дарттуулардын аты-жөнүн ачыкка чыгарбай, купуя кармашчу. Бизди мектепте окуткан сырттан келген окутуучулардын арасында, балким ушул ооруканага жатып айыгып чыккан, айтылуу адамдар болушкандыр деген ой келет азыр мага.

Кийин Ысык-Көлгө иштеп барганымда да “жиндилердин айылынансыңбы, Чоң-Кемин, Кичи-Кемин болсо, сенин айлынды «жинди Кемин» дейт» деп айтышты.

Биздин айылдагы оорукананын шарты азыр алда канча начарлаган деп угам. Ошол кезде дүнгүрөп турган, айыл элин жумуш, жогорулатылган айлык менен камсыздап турган. Аны чейрек кылым башкарган Байсары Атантаев айылда абдан сый- урматка ээ эле, ушул ооруканада чейрек кылым иштеп, ушул жактан узады. Биздин айыл аздектеген Атантаев агабыз жердиги таластык экенин ал кайтыш болгондон кийин уктум.

Байсары Атантаевич атамдын теңтушу эле. Жекшемби сайын “Волга” машинасына салып, Токмоктун мончосуна алып барып, ресторандан тамактандырып, үйгө жеткирип коёр эле. Өткөн кылымдын 70-жылдары айылда Атантаевдин гана “Волгасы” бар беле, айтор, кан жолдо кайкалап ошол гана машина жүрүп, анан ал биздин үйдүн жанына токтоп өткөн күндөр артта калды.

Аны менен катар жабык бул ооруканадагы жугуштуу дартка, алсак, кургак учукка ж.б. чалдыккандар көп кездешет. Экинчиден, жабык оорукана болсо да, анда иштегендерге да, жашоочуларга да кооптуулук жагы да турат. Иштегендерге айлыгына кандайдыр компенсация төлөнүп берилгени менен, дагы да жеңилдик берилчү себептер бар.

Менин агам, оорукананын башкы дарыгеринин орун басары болуп иштеген, өң десе өңү, талант десе, таланты бар, Рысбайдын ырларын аккордеон менен созолонтуп ырдаган Кубат Айтышевди иштеп жаткан жеринен оорулуунун бири бычак менен сайып жиберип, (2020-жылы) 50 гө чыга элегинде дүйнөдөн кайткан. Ошол оорукана бизге, аттиң, арман, азап алып келген жайлардын да бири болуп калды.

Оорукана өткөн кылымда анткен менен айылдык калкты жумуш менен камсыздап, айылды эле эмес, көптөгөн алыс-жакын жашаган элди мында алып келди . Республикалык камсыздоого алынып, кыйын дарыгерлер келип иштеди. Болсунбек Назаралиев, Байсары Атантаев, Нурсадык Ормонбаев. айтор бир далай. Алыс-жакындан келгендер көп каттап, Россиядан бери орус, башка улуттар келип, айыл бир топ өнүккөн болчу.

Чым-Коргондон республикага, Союзга айтылуу адамдар, окумуштуулар, министрлер, ырчылар ж.б. кыргыздын кыйырына белгилүу адамдар чыккан. Абдыкайыр Казакбаев кезинде Турдакун Усубалиев менен теңтаймашып, кыргызга кызмат кылган кыраандардан эле. Кыргызстан Компартиясынын үчүнчү катчыларынын арасынан бир гана Абдыкайыр Казакбаевдин ысымы элдин эсинде калганы бекеринен эмес.

Акын Эрнис Турсунов Казакбаевдин кандай асыл адам болгонун, согуштан бир бутунан ажырап келсе да, кабагым-кашым дебей иштеген, илбериңки, келишимдүү болгонун айтканы эскерүүлөрдө айтылып келет. Кант райкомунун секретары болуп иштеген Абас Ниязов, токой чарба министри болгон Жекшеналы Бекбаев, Айткулов, Кутанов ж.б. белгилүү инсандар, министрлер, окумуштуулар арбын чыккан. Айтор, шашылбай олтуруп жазганга тарыхка, окуяга бай айылым, асыл да болгон, арман да кылган тагдырларга туш кылган.

Эртели-кеч шакылдап тынбай поюз өткөн жолдун тегерегинде, кийин ошол ошол өзү жөнөтүп-тосуп алчу поюздун бири уруп кетип, каза болгон Султан аттуу карапайым абышка жашар эле. Бул кишинин уулдары—Чалапиновдор бири чоң сүрөтчү, бири чоң композитор, бири, Деңизбек Чалапинов артист, айылга келди-кетти дегенин угуп, тамшанып калар элек.

Айтылуу акын Акбар Токтакунов айыл аралап, борбордон келип-кеткенин көрүп калдым, атамдын теңтушу болчу. Анын юрист уулу Нурбек Токтакунов кыргыз элине кызмат кылып жүрөт, дагы бир укук коргоочу Акин Токталиев.

Акын, Жазуучулар Союзунун төрагасы Акбар Рыскулов агабыз менен ар дайым сыймыктанып келатабыз. Академик Абдыганы Эркебаев бозой кезинде акын досу менен айылга келип, чымкоргондук кыздарга суктанар эле деп эжелерибизден укчубуз.

Саясатта жүргөн Болот Жанузаков, Канат Жанузаков, чоң спортчу Сарыгул Чекиров, Токмоктун айтылуу дарыгери Канат Айтышев, Алтын Ниязова, Бишкектин белгилүү дарыгери Токтобек Борончиев, доцент Гүлбара Кулжабаева, милиция тармагынан Бабан Сыдыгалиев, шампан-шарап жагынан Ырысбүбү Сарманова, жаштардан Асел Алымбаева, Рустам Исаев. Айтор ар бир үй-бүлөнү: Айткуловдор, Смановдор, Кулжабаевдер, Абдрахмановдор, Мамадалиевдер, Жунушевдер, Ниязовдор, Макеевдер, Арыкбаевдер, Карымбаевдер. деги койчу, санай берсек, бул тизме абдан узарып кетээр. Ал эми Чым-Коргон айыл өкмөтүнө караштуу Самансур айылынан Коңурбаевдер, Орозалиевдер, республикага белгилүү эмгек ардагерлери, согуштун ардагерлери ж.б. атай берсем, абдан көп.

Баса, кезинде республикалык Кызыл тууну алып жүргөн айтылуу Карл Маркс атындагы колхоздо иштегендердин бир далайын, анын башкармасы Кеңеш Смановду кезинде кимдер билбеген.

Азыр айылдаштар чилдей ар жакка тарадык, ар жакты жердедик, ар кандай тагдыр күттүк. Бир гана бизди бириктирген, жетилтип уядан учурган куттуу очогубуз, баарыбызга бирдей мамиле кылган айылыбыз турат. Учурда балким арманы аз эмес болсо деле, баягыдай сагындырган, эңсеткен, саматкан айыл.

Кимдер гана “чымкоргон”дебесин, баары бир ал бизге кымбат кыштак. Ал атам менен апамдын, бөбөктөрүмдүн, агаларымдын изи калган, алчалуу, алмалуу бак арасындагы аялуу айыл. Кыргызстандын башка жергесиндей эле, аздектээр асылы, аруусу да бар, арманы да, азабы да бар катардагы эле кыштак. Болгону азаптуу, «жандуу дарттууларды» дарылап, алы келгенине канат бүтүрүп, катарга кошкон карапайым кыштак.

Бирок айылыбыз менен жалпыбыз сыймыктанып келебиз. жеке өзүмду айтсам, мен Чым-Коргондон эч жакка качпайм! Анда-мында барганым менен, ар убак эсимде, мага асыл, кымбат көрүңөт.

КЫЛТЫЛДАП ПОЮЗ БАРАТСА

Кийинки жылдары 100 миңден ашуун кыргызстандыктар Орусия жарандыгын алышкан. Жыл санап жер которгондордун саны арбыгандан арбып баратат. Бул маалыматтар Бишкекте өткөн тышкы эмгек миграциясынын маселелерине арналган “тегерек үстөл” жыйынында айтылды.

Кыргызстандын калкты ишке жайгаштыру жана миграция мамлекеттик комитети 2020-жылы миллион ашуун үй-бүлөнү кыдырып, иштеп аткандар менен жумушсуздардын санын аныктап чыгышкан. Сурамжылоонун жыйынтыгында 187 миң адам чет жерде иштеп жүрүшкөнү, иликтөөгө алынгандардын 16,8% жумушсуз отурушканы белгилүү болгон. Андан да ойлонто турган жагдай, 100 миңден ашуун мекендештерибиздин Орусия жарандыгын алып, биротоло жер которуп кетишкени.

— Бул сандар бизди бейпайга салууда. Бушайман кылганы алардын башка өлкө жарандыгын алгандыгы эле эмес, көчүп кетип жаткандардын токтолбой жатышы болууда. Кийинки эки жылда келгендер менен кеткендердин саны турукташып калды, бирок ошол эле мезгилде эмгекке жарамдуу калктын сыртка кетиши токтолбой жатат. Биз азыр сыртка агылган миграция толкунун токтотуунун аргасын табалбай отурабыз,- деп айтты Кыргызстандын калкты ишке жайгаштыруу жана миграция мамлекеттик комитетинин төрайымы Айгүл Рыскулова.

Эңгезер Орусиянын 89 аймагынын кыйла жеринде кыргыздар иштеп жатканы ушу азыр эч кимге жаңылык деле эмес. Өткөн жылы Орусиянын Свердлов облусундагы сырттан келген мигранттардын 1,4% кыргызстандыктар болсо, быйыл ал көрсөткүч 13% чыккан. 3100 адам Орусия жарандыгын алган. Анткен менен көпчүлүк мигранттар орус мыйзамынын эреже-тартибин билбегендиктин азабын арбын тартышат, дейт Орусиядагы Урал миграция агенттигинин координатору София Серкина.

— Мыйзамды билбей эле бизге келип алгандарды милиция кармайт. Алар жөн эле кое бербей биртоп убара чектиртет.

Кыргызстандык “Аппликат” жоопкерчилиги чектүү коомдун жетекчиси Турар Асанов чет жерге иштегени кетип жаткандардын социалдык проблемалары ушу кезге чейин чечилбей келатканын белгиледи.

— Камсыздоо боюнча жеке компаниялары менен жүргүзүлгөн талдоо көрсөткөндөй, эмгек мигранты өзү төлөй турган камсыздоо акысы өтө эле көп акчаны түзөт. Кийин пенсияга жетерлик акчаны эмитен топтоо Орусияда иштеп жүрүшкөн эмгек мигранттарын анчалык деле ойлонтпойт.

Дүйнөлүк банктын адистеринин эсебинде эмгекке жарамду калктын 10% сыртка иштеп келүүгө кетиши өлкө кедейлигин 2% кыскартат. ICSER-Kyrgyzstan cоциалдык-экономикалык изилдөөлөр борборунун жетекчиси Евгений Ермаковдун пикиринде тышкы эмгек миграциясы толгон-токой проблемаларды жаратууда.

— Бул биринчиден, эмгекке жарамдуу адамдардын сыртка кетиши. Иштей турган алдуу-күчтүү адамдардын көбү башка өлкөгө иштешет. Коом менен үй-бүлөнүн ажырымы чоңоюуда. Эң коркунучтуусу ушул.

Жыл санап Орусияга агылган жаштарды кийинки кездери такырбаштардын колунан мерт болгондордун саны көбөйүп баратканы, башка дагы толгон-токой кыйынчылыктар чочулатпай деле калды окшойт. Кыргызстандагы саясий-экономикалык абал азыркысынан айырмаланбаса кетүүчүлөрдүн катары дагы арбышы мүмкүн экендигин байкоочулар кыйладан бери айтып келатышат.

Кыргызстандык “Аппликат” жоопкерчилиги чектүү коомдун жетекчиси Турар Асанов чет жерге иштегени кетип жаткандардын социалдык проблемалары ушу кезге чейин чечилбей келатканын белгиледи.

Поюз Сабака

Кыргыз журналистикасында эки тилде бирдей жаза билген журналисттер аз эле. Алардын бири биздин бүгүнкү коногубуз — журналист, жазуучу жана котормочу Бахтияр Шаматов. Жакында Джек Лондондун “Мартин Иден” аттуу атактуу романын которуп, окурмандарга тартуулады. Каалагандар жакынкы убактарда “Рухэш.kg” адабий сайтынан окуй алышат. Мындан тышкары, агабыздын өзгөчөлүгү — бул адамдын тагдыр таржымалы абдан кызыктуу, жылуу жумшак кабинеттерден тартып, үшүп-тоңгон күнү жылытпас Россиянын көз талдырган кыйырларында поюз минип нечен каттаган, карапайым мигрант болуп, мусаапыр жашоонун азабы менен ачуу даамын жетишинче тарткан, айтор, тагдырдан оомат талашып, кыйынчылыктарга бүгүлбөй сынбай, күжүрмөндүгүнөн жазбай күпүлдөтө иштеп келатат. Айтор, бул адам менен аңгемелешип отургандын өзү эле кызыктуу китеп окугандай. Эмесе, аңгемебизди баштай берели.

— Бахтияр байке, эмне үчүн Джек Лондондун “Мартин Идени” экинчи жолу кыргызча сүйлөдү деп жатасыз? Дүйнөлүк адабияттын көрүнүктүү чыгармаларынын бири болгон бул романды буга чейин кайсы кыргыз жазуучусу которду эле? Эми аны кайрадан которуп убара болгонуңузга не себеп?

— Бул романды буга чейин тээ 1970-жылы Жоробек Султаналиев деген агабыз которгон экен. Угушума караганда, бул эмгеги ошол кездеги адабиятыбыздын көрүнүктүү окуяларынын бири болгон. Мен анда тогуз жашта экем, эсептесем. “Мартин Идендин” кыргызча котормосун кечээ жакында эле кокустан таап алып, окуп чыктым. Сураштырсам, Жоробек Султаналиевдин көзү эчак өтүп кетиптир. Бирок канткенде да эрдик кылыптыр Жоробек байкем. Жаткан жери жайлуу болсун.

Джек Лондон менин эң жакшы көргөн жазуучуларымдын бири, “Мартин Иден” романын болсо, биринчи курста окуп жүргөндө окудум эле, ошондон бери окуп келатам. Кайра-кайра окугандан түк тажабайм. Дегеле китепти мен бир окуп туруп, таштап койбойм, окуй берем, улам окуган сайын чыгарма башка бир кырынан ачылып чыга берет. Ч.Айтматовдун “Кыяматын” орусчасын да, кыргызчасын да жүз жолудан окуп чыктым окшойт.

“Мартин Иден” — улуу чыгарма. Кайсы бир батыштык китеп Ассоциациясы бул романды дүйнөдөгү эң мыкты шыктандыруучу (мотивациялык) китептердин алдыңкы катарына кошуптур болчу. Бирок чынын айтсам, кыргызча котормосу менин купулума толгон жок. Анткени сөзмө сөз которулган. Мен абдан урматтаган белгилүү котормочу байкем Мырзаян Төлөмүшов аксакал айткандай, мыкты прозада күчтүү ыргак жүрөктүн сокконундай болуп жыйрылып, кайра жазылып турууга тийиш. Аны туя албаган котормочу ошол мыкты прозаны катардагы эле маалыматтык супсак текстке айландырып салат.

Ошондуктан романды кайра которуп чыгайын деп кириштим да, туура үч ай дегенде которуп бүттүм. Менин котормом укмуш чыкты дегенден алысмын, менден кийин балким мындан да мыкты которгон бирөө чыгаар. Айтор, аткарылган ишке сынчы да, тараза да боло турган бул Окурман. Мага дагы бир жакканы, кай бир даражада Мартин Иден мага (же мен ага) окшош. Мисалы, Иден матрос болуп жүрсө, будуң-чаң түшкөн 90-жылдары (орустар “лихие 90-ые” деп коюшат) Шаматов алыскы сапарга каттаган жиндикана өңдөнгөн поюздарда узатуучу (проводник) болуп жүргөн. Мартин Иден тынымсыз жазса, Шаматов күнү-түнү иштегенге эчак көнүп бүткөн.

— Токтосоңуз, поюзда жүрдүм дегениңиз кандайча? Ага чейин эмне жумуш кылгансыз? Шаарда жашап турдуңуз беле?

— Жок. Окууну аяктарым менен эле 1986-жылы туулуп өскөн жерим Лейлекке кеткем. Алыскы тоо арасындагы Тогуз-Булак деген айылдын мектебинде орус тили жана адабияты мугалими (мурдакы ФПИРЯЛ, азыркы БГУну аяктагам) болуп бир жыл иштегенден кийин эле райондук аткаруу комитетине инструкторлук кызматына чакырышкан. Баары бир эле күндө болуп кетти, кызматка чыккан биринчи эле күнү партиялык билет тапшырып, КПССтын катарына кабыл алышкан. Ошентип коммунист болдум. Аткаруу комитетинен партиянын райкомуна которушту, пропаганда жана агитация деген эң күчтүү бөлүм боло турган, мына ошол бөлүмгө өттүм. Ошондон тарта райондун ичиндеги ар кандай кызматтарга которо беришти. Партиянын кадр саясатынын күчтүүлүгү ушунда эле, улам бир оор участокко ыргытып коюп, сынап өстүрө беришчү. 93-жылга чейин партиялык-советтик иштерде иштедим, шаарга келерден мурдарак акыркы ишим алыскы, таптакыр артта калган бир айыл аймагынын башчысы (анда айыл өкмөтү деп коюшчу) эле. Үй-бүлөлүк шартка байланыштуу ошол жерден өз арызым менен бошоп, Бишкекке келип калдым. Шаарга кетем деген оюм да жок болчу, жооптуу кызматтарга даяр кадр болуп, такшалып калган кезим эле да. Бирок баары бир ошол партиянын мектебинен өткөнүмө эч бир өкүнбөйм, анткени бул мага абдан чоң турмуштук да, кесиптик да мектеп болду. Ошол жерден алган тажрыйба, тагыраак айтканда, ишке болгон мамиле, жоопкерчилик, тартиптүүлүк бүгүнкү күнгө чейин мага абдан жардамы тийип келатат.

— Шаарга келдиңиз, анан темир жолго шар эле жумушка кирип кеттиңизби?

— Жок, кайдан. Келерин келип алып, кыйналып жүрдүм жумуш таппай. Базарга чыгып соода кылып көрдүм, менден коммерсант чыкпады. Анткени ага да шык керек экен да. Анын баарын айтып отурсам көп сөз. Айтор, бир күнү темир жолго ишке кирсем деген оюмду бажама айттым, а киши темир жолдо иштечү. Макул деди, бирок темир жолго ишке кирген ошо кезде абдан кыйын эле. Тааныштан-тааныш салып атып, араң киришет экен, анысын кайдан билем. Сураштырсам, анын адегенде окуусун бүтүп, дипломун алыш керек экен. Ошол окуу жайын издеп таап бардым. Кудай жалгап, деректири бизди орус тилинен экинчи-үчүнчү класста окуткан Далиев Юсупжан агай болуп чыкпаспы. Агайымдын жардамы тийип, эч кимге бир тыйын төлөбөй, оңой эле окууга кирип кеттим. Окуюн деп барсам, кудай бетин салбасын, бир кезде орустун жалаң безери боз балдары окучу темир жол училищесинин мартабасы университеттикинен да ашып турган чагы экен. Группадагыларды карасам, чылгый кундуз жака, норка тумакчан кычыраган кишилер, аялдар. Арасында мурдакы баш бухгалтер, врач-анестезиолог, “Алга” футбол командасынын сол канаттагы чабуулчусу, алтургай, театрын таштап баса берген балерина да бар болуп чыкты. Старостабыз политехникалык институтта кечки бөлүмгө сабак берген техникалык илимдин кандидаты экен. Үч ай окудук, анан практикага чыгып, поюзга миндик да, алгачкы алыс сапарга аттанып чыктык. Жанагы кычыраган группалаштардын көбү бир рейс жасап, Жалал-Абад поюзу менен барып келгенден кийин кетип калышты. “Бизге бул иш болбойт экен, минтип куурап акча тапкандан көрө таппай эле койдук”- дешти окшойт. Саналуу гана киши иштеп калдык, эң көп иштеген мен эле болдум окшойт, темир жолдон 2020-жылы арыз жазып чыгып кеттим.

— Журналистикага качан аралаштыңыз?

— Негизи мурда эле жазып жүрчүмүн. Менин атамдын бир тууган агасы Абдыраим Шаматов деген киши партиялык-советтик кызматкер, чоң акын болгон. Ошо кишиден мага жуккан болушу керек чыгармачылык шык. А кишинин төрт китеби чыкты, акыркысын Омор акем Сооронов өзү эле чыгарып коюптур. Омор акемдин өмүрү узун, ден соолугу бекем болсун.

Союз маалында университетке журналистика факультетине окууга өтүү абдан кыйын эле. Менимче, жаңылышпасам, эки жылдык эмгек стажы да болууга тийиш эле. Ошондуктан журналистикага башка жол менен барууну чечтим. Армиядан келерим менен 1981-жылы жаңыдан уюшулган Фрунзе орус тили жана адабияты педагогикалык институтуна тапшырып, өттүп кеттим. Бизди орус тилге Е.К.Озмитель, В.Янцен, В.Д.Скирдов, М.Кульчицкий, А.Н.Сыдыков, Ж.Ч.Жүдөмүшов жана башка көптөгөн тилчи дөө-шаалар окуткан. Азыр ойлосом, жаңы окуу жайына Кыргызстандын мен-мен деген мыкты окумуштуу тилчилери, лингвисттери тартылган экен ошондо. Бул инсандар нравалык маданияты абдан бийик, билими терең, чыныгы устаттар эле. Агайларым менен дайыма сыймыктанам.

Журналисткага 1987-жылдан тарта кириштим. Райондук гезитке тынымсыз макалаларым чыгып турчу, жадатма, супсак нерселерден атайын качып, жаңы нерсеге, жаңы темаларга ыктап турган жаш кезибиз эле. Темир жолдо иштеп жүргөндө деле макалаларды жазып турдум, “Дело” гезитине, анан кыргызча гезит бар эле, “Караван” беле жаңылбасам, ошого чыгып турду.

Кийин темир жолдон кеткенден соң эми журналистканы чындап багындырайын дедим. Ошо кезде “Асаба” гезити катуу чыгып аткан маал болчу, мен да Мартин Иденге окшоп, авторлордун жазганын окуйм, бирок өзүмүн жазгандарым деле алардыкынан түк кем эмес экенин билчүмүн. Бир күнү жарыя чыгып калды, гезит кабарчыларды тандап алат деп. Барсам, эл толтура экен, акыры өчүрөт жеткенде кирсем, талапкерлер менен “беседа” кылып аткан кадимки эле Баратпай акем болуп чыкты. А кишини “Кадырман карыларым” деген теледеги берүүсүнөн улам билчүмүн. Көрсөтүүнүн өзүнүн мага түк кызыгы жок эле, мени тартканы Баратпай акенин так эле Высоцкийдикиндей кырылдаган үнү болор эле. Ошентип маңдайында кудум экзамен тапшырып аткансып, отурам. Жазып ала барганыма бир сыйра көз чаптырып чыкты да: “сеники жарайт”,- деди. Башка кеп болбоду, чыгып кете бердим. Ошондон көп узабай “Асабаны” жаап тынышты да, анын ордуна Ак үйдүн клон – “Асабасы” жарыкка чыга баштады. Арманда калган жаным клонуна болсо да кирем деп орношуп, бир жылдай иштеген соң күнү бүттү да, тарап кеттик. Кийинчерек “Бишкек таймс” гезитине барып иштеп калдым. Мен абдан сыйлаган агам Нуралы Капаров мыкты адис редактор эмеспи, гезиттин нускасы саналуу эле айларда кескин жогорулап, элге алынып кетти. Анын да “түбүнө” жетишкенде (ким талашканын айтпай эле коеюн) мен Россияга, Сахалинге кетип калдым.

— Ооба, “Сахалин сапары” деген мыкты көркөм очеркиңизди окуган элек. Угушума караганда, көптөр аны кадимки эле нускама-инструкциядай кылып, керектүү жерлерин кыркып алып да окушкан экен. А эмнеге сиз бул турган Москвага эмес, тээ жердин түбү Сахалинге кеттиңиз? Ким болуп иштедиңиз ал жерде?

— Армияда мен көптөр мурдун чүйүргөн “стройбатта” кызмат өтөп, бир топ керектүү курулуш адистиктерин үйрөнүп келген элем. Таздын көөнү куруйт тилейт болуп, мен да десантка кызмат кылсам деп кыялданчумун. Бирок кайдан, боюң араң эле 1,65 болсо, сени ал жакка ким алмак. Агезде патриоттук сезим деген абдан күч эле, согуш башталып аткан Афганистан романтика көрүнүп, эрдик жаратууга шыктанган жаным райондук аскер комиссариатына кирип, ошол жакка өз ыктыярым менен барам дедим. Аскер комиссары Хитько деген жинди чалыш майор болчу, угуп укпай, орустун үч кабат маты менен ашата сөгүп туруп, дыргаяктата кууп чыкканы эсимде. Эч кайда барбай эле, Москванын чок ортосундагы № 000212 курулуш батальонуна барып түштүм да, эки жыл кызматымды өтөп кайттым. Эми ойлосом, курулуш иштерин үйрөткөнү жакшы болгон экен, керек учурда жардамы абдан тийип атат.

Москваны көрө берип тажаганмын чынында. Аскерде ошол жакта жүрдүм, анан №17 Бишкек –Москва поездинде иштегенде да ошол жакка каттадым. Андыктан башка жагы кызык эле мага, ошентип жүргөн күндөрдүн биринде ал жакта иштеп аткан бажам шашылыш чакырды да, ит куугундай тездик менен Сахалинге учуп кеттим. Адегенде Сахалин – 2 деген эл аралык долбоордо карапа кыноочу (плиточник), анан ошол эле долбоордогу “Кентек” деген канадалык электр компаниясында монтаждоочу болуп иштедим. Аскерден алган кесиптердин пайдасы ушул жерден дагы тийди.

Дем алыш күндөрү жыйырма мүнөттө жетчү Корсаковск деген чакан шаарча бар эле, ошол жакка барчубуз кыдырып. Балдар пийва ичип эс алса, мен паркта отуруп алып, жергиликтүү гезиттердин ар бир санын окуп, талдоо жүргүзөм. Анан бир күнү эртең менен редакциясына барып, орун басар редактору менен таанышып, сүйлөшө кеттим. Жанагы талдоо жүргүзүп, жазып жүргөндөрүмдү көрсөтүп, гезиттин ишин жакшыртуу боюнча бир топ сунуш-пикиримди айтсам, абдан жанданып, кубанып кетти. Башта бул кайдагы неме деп жаман көзү менен караган эле, аңгеменин жүрүшүндө дароо өзгөрүлүп, кадимки кесиптештей сүйлөшө кеттик.

Кыргыздарды жаман көрүшөрүн билип эле турам. Биздикилер жөн жүрбөйт да, аракка тоюп алышып сөгүнүп сагынып, ары-бери сүйрөшүп жүрө беришет, какырынып түкүрүнүп, кечке эле угуза мурундарын чимкире беришет, анан ким жакшы көрсүн. Замредактор да кыргызмын десем таң кала чочуй түшкөнү ошондон. “Первый раз вижу нормального, образованного киргиза”- дейт кайра-кайра таңданганын айтып.

Экөөбүз бабыраша берип, ал ортодо убакыт түш болуп кетиптир. “Кой, буга чай алып берип, жакшылап таанышып алайын”- дедим да кафеге алып бардым. Кокусунан эле тамактын алдынан “бирдеме сеп этпейсиңби?”- деп сурай салсам, “кым” дей түштү. Анан менин айтаар оюмду айттырбай туруп эле өзү айтып койду, “бизге келип иштебейсиңби?”- деп. Макул болмокмун, бирок айлыгы аз, анан да жатакана жагы кымбатыраак түшөт экен. Эки киши эмес, жыйырма эки киши болуп жашасаң, ошондо арзан жашайт экенсиң. Бирок бир жылда бир материкке курортко жибергени абдан жакты. Анткени аралда өмүр бою жашап келатканы деле материкке кетем деп дегдей берет экен. Адегенде таң калып жүрдүм, көрсө, булар бир замандарда Сахалинге сүргүнгө айдалып келгендердин тукумдары тура, материкке жетпей, сөөгү ушул жерде калган ата-энелеринин арманы, үмүт-кыялдары көнүмүш болуп, эми буларга өткөн окшобойбу.

Кыскасы, гезитке иштегенге макул болбодум. Андан көрө “сайтта” (биз жашаган шаарчаны ушинтип коюшат) иштегениң жакшы эмеспи. Эң заманбап жатакана, даамдуу тамак-ашы, спортзалы, кинозалы, китепканасы бүт бар, айлыгыңды ыйманы ысык элпек япондор конвертке салып, иштеген жериңе жеткирип беришет, жөн бербей, кайра-кайра жүгүнүп, ыракматын айтып кетишет. Эмнеси жаман.

(Кызыктуу аңгеме-маектин уландысы кийинки санда)

Маектешкен

Нургазы Анаркулов, Булак: “Майдан. kg” гезити

— Токтосоңуз, поюзда жүрдүм дегениңиз кандайча? Ага чейин эмне жумуш кылгансыз? Шаарда жашап турдуңуз беле?